W Polsce działają dwa systemu orzecznicze ds. niepełnosprawności. Pierwszy to system do celów rentowych, a drugi pozarentowych. Dla wyjaśnienia należy dodać, że orzecznictwo do celów rentowych prowadzone jest przez lekarzy orzeczników ZUS oraz komisje lekarskie ZUS. Trzeba zaznaczyć, że szczególnymi grupami są rolnicy i ich rodziny – oni podlegają lekarzom rzeczoznawcom i komisjom lekarskim Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), a także tzw. służby mundurowe (policjanci, żołnierze, celnicy) i ich rodziny – podlegają komisjom lekarskim MON lub MSWiA. Natomiast orzecznictwo do celów pozarentowych prowadzone jest przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, które działają przy powiatowych centrach pomocy rodzinie lub miejskich ośrodkach pomocy społecznej.
Osoba niepełnosprawna, która będzie zainteresowana ustaleniem stopnia niepełnosprawności powinna zgłosić się do powiatowego lub miejskiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności i postępować zgodnie z procedurą. Zespoły orzekają na wniosek: samej osoby zainteresowanej, przedstawiciela ustawowego tej osoby, przedstawiciela ustawowego dziecka. W pierwszej kolejności należy udać PCPR-u lub MOPS-u pobrać wnioski, które następnie należy wypełnić i złożyć. Część wypełnia właściwy lekarz. Do wniosków dołączamy również kartę naszego leczenia oraz pobyt w szpitalu, jeżeli taki był.
Co do samego orzeczenia. Na orzeczeniu widnieje zapis:
Powiatowy/Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w (nazwa miasta) po rozpatrzeniu na posiedzeniu w dniu …. postanawia:
- Zaliczyć do stopnia niepełnosprawności – będzie podany odpowiednio znaczny, umiarkowany, lekki
Następne punkty to:
- Symbol przyczyny niepełnosprawności – tutaj widnieją konkretne symbole
- Orzeczenie wydaje się do – widnieje data, do kiedy orzeczenie jest ważne
- Ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od – tutaj będzie podana data złożenie naszego wniosku
Następne punkty to:
- Symbol przyczyny niepełnosprawności – tutaj widnieją konkretne symbole
- Orzeczenie wydaje się do – widnieje data, do kiedy orzeczenie jest ważne
- Ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od – tutaj będzie podana data złożenie naszego wniosku
Kolejne informacje na orzeczeniu to: wskazania, uzasadnienie oraz pouczenie.
W punkcie drugim podawany jest symbol przyczyny niepełnosprawności, który informuje o rozpoznanym uszkodzeniu lub chorobie. Orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, jednak nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Symbole często potocznie nazywane są również kodami.
Symbole niepełnosprawności:
01-U – upośledzenie umysłowe,
02-P – choroby psychiczne,
03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu,
04-O – choroby narządu wzroku,
05-R – upośledzenie narządu ruchu,
06-E – epilepsja,
07-S – choroby układu oddechowego i krążenia,
08-T – choroby układu pokarmowego,
09-M – choroby układu moczowo-płciowego,
10-N – choroby neurologiczne,
11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego,
12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe np. autyzm (stopnie lekki, umiarkowany i znaczny).
Niektóre z podanych schorzeń to tzw. schorzenia specjalne. Osoby, wobec których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe, epilepsję oraz osoby niewidome. Stwierdzenie o schorzeniu specjalnym może wynikać z sentencji, jak i symbolu przyczyny niepełnosprawności.
Schorzenia specjalne:
01 U – upośledzenie umysłowe
02 P – choroby psychiczne
04 O – choroby narządu wzroku (tylko stopień umiarkowany i znaczny)
06 E – epilepsja
12 C – całościowe zaburzenia rozwojowe np. autyzm
Schorzenia muszą być udokumentowane orzeczeniami o niepełnosprawności. Na orzeczeniu o niepełnosprawności musi widnieć odpowiedni kod niepełnosprawności. W przypadku, gdy na orzeczeniu widnieje kilka kodów niepełnosprawności, wystarczy że jeden z nich będzie kodem z listy schorzeń specjalnych. Warto wiedzieć, że pracodawca zatrudniający osobę ze schorzeniem specjalnym otrzymuje kwotę dofinansowania zwiększoną o 600 złotych.
Warto wiedzieć, że zespoły orzekające nie wpisywały symbolu 02-P od 27 czerwca do 22 października 2018 r. Jednak kolejna nowelizacja Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zmieniła ten zapis.